W dniu 08.10.2025 r. wysłuchaliśmy wykładu mgr Mariana Piegzy o „Filmowcach z Chorzowa”.
Na początku XX wieku na Górnym Śląsku, wielką popularnością cieszyły się teatry. Szczególnie chętnie ludzie oglądali komedie, chcąc się odprężyć po ciężkiej pracy. Chóry, towarzystwa gimnastyczne, organizacje różnego typu też darzono zainteresowaniem.
Nagle pojawiło się kino (X Muza). Początki kinematografii były trudne: droga aparatura (projektory), mało filmów, niepewność czy znajdą się widzowie. Dlatego na początku działalności łączono przedstawienia teatralne z seansami filmowymi. Machina ruszyła.
W okresie międzywojennym w Chorzowie działało (maksymalnie) 11 kin.
Oto kilka przykładów:
„Kammer Lichtspiel”, później „Apollo”, a następnie „Panorama” (Wolności 19),
„Colosseum” (Wolności 48), obecnie targowisko,
„Polonia” (Wolności 17),
„Union”, „Roxy”,
„Delta” później „Pionier” (Powstańców 1a, później klub studencki „Kocynder”),
„Rialto” (Hajducka),
„Helios” (3 Maja).
„Śląsk” (Chorzów Batory, Armii Krajowej)
„Chorzów i Chorzowianie w służbie X Muzy” książka Mariana Piegzy podaje więcej wiadomości w tym zakresie.
Zmorą kin były pożary aparatury. W 1919 roku w pożarze kina w Gliwicach 76 dzieci straciło życie.
Branża się rozwijała, choć jak zwykle, nie brakowało oszustów. Wytwórnia filmowa PEGAZ FILM narobiła oszustw i padła.
Włodzimierz Kowańko (1907-1968) polski Disney, od wczesnej młodości ujawniał szerokie zdolności artystyczne i techniczne. Jako uczeń gimnazjum skonstruował aparat, na którym wyświetlał filmy wykonane własnoręcznie na taśmie papierowej. Lata międzywojenne spędził podróżując między Śląskiem, Krakowem i Warszawą na poszukiwaniu producenta, który sfinansowałby jego pomysły na filmy rysunkowe i powstanie wytwórni filmów rysunkowych.
Niestety polski przemysł filmowy tego okresu, zdecydowanie bardziej cenił kreskówki Walta Disneya czy Maksa Fleischera.
Powstają biura wynajmu filmów (dwa w Chorzowie), które sprowadzają filmy z Austrii i Francji.
Chorzów w wybranych filmach fabularnych:
Amator (1979, film psychologiczny, reż. Krzysztof Kieślowski)
Angelus (2001, komedia, dialogi po śląsku, reż. Lech Majewski)
Benek (2007, komediodramat, reż. Robert Gliński.) Górnik bierze cudzą odprawę i odchodzi z kopalni a następnie boryka się z codziennością; gra Andrzej Masztalerz.
Czarne skrzydła (1962, film obyczajowy, reż. Ewa i Czesław Petelscy). Grają Beata Tyszkiewicz i Czesław Wołłejko. Akcja filmu rozgrywa się w ogrodach secesyjnej willi dyr. Huty Bismarck (Chorzów Batory), Emila Marxa.
Do góry nogami (1982, film wojenny/obyczajowy, reż. Stanisław Jędryka); kręcono w Chorzowie.
Daleko od szosy (1976, serial telewizyjny, reż. Zbigniew Chmielewski). Dużo scen kręcono w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie.
Komedianci z wczorajszej ulicy (1986, film obyczajowy, reż. Janusz Kidawa). Plenery kręcono w Chorzowie i Siemianowicach Śląskich.
Marcinelle (2003, polsko-włoski film o wypadku w kopalni w Charleroi w Belgii w 1956 roku, gdzie zginęło 262 górników (Lokacje: KWK Powstańców Śląskich w Bytomiu, szpital w Chorzowie, szyb Luiza w Zabrzu, dworzec w Trieście)
Tramwajada (1988, film obyczajowy, reż. Bolesław Pawica. Dzieci z domu dziecka porywają tramwaj w sylwestrową noc i jeżdżą nim między śląskimi miastami.
Sześć milionów sekund (1983, serial telewizyjny w 19 odcinkach, reż. Leszek Staroń). Tytuł odnosi się do czasu rozłąki Krzyśka i jego matki, która wyjechała do sanatorium. Krzysiek trafia pod opiekę wujostwa, uczy się samodzielności i obowiązkowości. Film kręcony w Katowicach i na Osiedlu Różanka w Chorzowie.
Święta wiedźma (2002, spektakl telewizyjny, reż. Henryk Baranowski). To adaptacja powieści „Mojra” Christiana Skrzyposzka (1943-1999 – urodzony w Chorzowie). Świetne role Jana Englerta i Magdaleny Cieleckiej. Huta Kościuszko w tle (w jednej z hal zrobiono jezioro).
Umarli ze Spoon River (2006, spektakl Teatru Telewizji na podstawie wierszy Edgara Lee Mastersa, reż. Jolanta Ptaszyńska).
Na terenie dawnej Huty Kościuszko powstał spektakl dedykowany ofiarom tragedii na terenie MTK. W spektaklu wzięła udział czołówka polskich aktorek i aktorów (ostatnia rola Leona Niemczyka).
Gorący czwartek (1993, reż. Michał Rosa – debiut). Film obyczajowy o trzech przyjaciołach z biednych śląskich rodzin (Adam, Siwy i Dworaczek). Można zobaczyć w nim obrazy z Starego Chorzowa, Szyb Elżbiety i wiele innych.
Skazany na bluesa (2005, reż. Jan Kidawa-Błoński). Film biograficzny o idolu i wokaliście zespołu Dżem – Ryszardzie Riedlu (Tomasz Kot), którego sztuka, charyzmatyczny związek ze słuchaczami i tragiczna walka z nałogiem (zmarł w wieku 37 lat) stały się znakiem czasu dla wielu Polaków. Film kręcono w Chorzowie i Świętochłowicach.
Gra o wszystko (1978, reż. Andrzej Kotkowski). Fabularyzowany dokument o Gerardzie Cieśliku wybranym piłkarzem pięćdziesięciolecia. Akcja skupia się na jednym dniu z życia sportowca.
Sobota w Bytkowie (1993- 1999, śląska telenowela w TVP Katowice, nakręcono 62 odcinki). Zyskała wielką popularność, przyciągała przed ekrany nawet 4 miliony widzów. Autorką scenariusza była Maria Pańczyk.
W 2025 r. przez całe wakacje, od godziny 18;00 przed wydaniem „Aktualności” można było oglądać powtórki perypetii rodzin Pytloków i Żymłów.
Sławni Chorzowianie w branży filmowej :
Franz Wachsmann (Waxmann, 1906- 1967) urodził się w Królewskiej Hucie i w wieku 10 lat wraz z rodziną przeprowadził się do Opola. Skończył konserwatorium muzyczne w Berlinie.
Dyrygował orkiestrą, która odgrywała muzykę w filmie ”Błękitny Anioł” z Marleną Dietrich.
Kiedy w 1934 w Berlinie zaatakowała go antysemicka bojówka wyjechał do USA. Tam zrobił karierę- otrzymał 2 Oscary i 12 nominacji do tego wyróżnienia.
Theodor Kotulla (1928-2001, reżyser i pisarz) urodził się w Królewskiej Hucie. W 1947 wyjechał do Niemiec. Najbardziej znane filmy to: „Miejsce zbrodni”, „Śmierć jest moim rzemiosłem”, „Der Angriff”, „Nie ma mowy o przemocy”.
Hanna Schygulla (1943) urodzona w Chorzowie Starym – niemiecka aktorka filmowa, teatralna i telewizyjna. W 1983 zdobywczyni Złotej Palmy dla najlepszej aktorki na 36 MFF w Cannes.
Olgierd i Jerzy Łukaszewicz (07.09.1946., urodzeni w Chorzowie aktor i reżyser) wystąpili razem w filmie „Sól ziemi czarnej”.
Jan Kidawa-Błoński (1953) urodzony w Chorzowie przy ul Truchana 62. Był prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich i w radzie nadzorczej Polskiego Radia. Za film „Różyczka” otrzymał Złote Lwy na 35 FPFF w Gdyni (2010). Jest bratem stryjecznym ojca Ryszarda Riedla. W 2005 nakręcił o urodzonym w tym samym mieszkaniu krewnym film biograficzny „Skazany na bluesa”.
Agnieszka Krukówna (1971) urodzona w Chorzowie, aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. Jest laureatką Orła za pierwszoplanową rolę w filmie „Farba”. W 2023 zakończyła karierę aktorską. Obecnie pracuje jako wspólniczka w firmie swojego ojca Geo Globe w Mikołowie.
Następnie prowadzący wymienił szereg osób, które urodziły się lub uczyły w Chorzowie:
Jerzy Cnota (1942-2016) absolwent III LO w Chorzowie
Andrzej Masztalerz (1964) – urodzony w Chorzowie aktor i reżyser
Michał Żurawski (1979) absolwent IV LO w Chorzowie
Piotr Żurawski (1985) wychowywał się w Chorzowie, absolwent III LO w Chorzowie (seriale „Czas honoru”, „Sama słodycz”, film „Karbala”)
Małgorzata Gadecka (1961) urodzona w Chorzowie, znana z filmów „Angelus”, „Niech żyje Emma”, „Księstwo”.
Bogdan Kalus (1965), urodzony W Chorzowie aktor filmowy i teatralny, artysta kabaretowy.
W 1990 wraz z Michałem Brysiem i Grzegorzem Wolniakiem założył Teatr Korez w Katowicach.
Joanna Bartel (1951) aktorka, artystka kabaretowa, wokalistka, konferansjerka. Współpracowała z Andrzejem Rosiewiczem i Tadeuszem Drozdą. Najważniejsze role wykreowała w filmach „Komedianci z wczorajszej ulicy” i „Sławna jak Sarajewo”. Grała jedną z głównych ról w serialu komediowym „Święta wojna” (2000-2009) i matkę Ryśka w filmie „Skazany na bluesa”.
Dariusz Gerwazy Reguła (1969) urodzony w Chorzowie reżyser oraz scenarzysta. Filmy: „Droga do raju”, „Ostatni klaps”, „Terroryzm, zasady zachowania”.
Ewa Pokas (1946) urodzona w Chorzowie aktorka i pisarka. W 1967 wraz z Maciejem Zembatym założyła kabaret czarnego humoru Fermata. Grała na scenach Teatru Powszechnego a następnie Teatru Narodowego kierowanych przez Adama Hanuszkiewicza. Filmy: „Amator”, „Nie ma róży bez ognia”, „Brunet wieczorową porą”, „Ciosy”. Od 1989 mieszka we Francji.
Violetta Kołakowska (1977), urodzona w Chorzowie celebrytka, aktorka niezawodowa i modelka. Rozstała się Tomaszem Karolakiem po prawie 20 latach pożycia na początku 2025 rok. Mają dwójkę dzieci (Lena i Leon).
Wojciech Machnicki (1953) urodzony w Chorzowie aktor teatralny, filmowy i dubbingowy. Z Teatrem Współczesnym w Warszawie związany jest od 1989 roku.
Roksana Krzemińska(1982) urodzona w Kielcach. Ukończyła III LO w Chorzowie. Aktorka.
Agnieszka Radzikowska (1983) urodzona w Chorzowie, ukończyła tam III LO. Aktorka znana z filmów: „Strzępy”, „25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy”. Od 2010 roku jest etatową aktorką Teatru Śląskiego w Katowicach. Jest także wykładowcą Akademii Muzycznej w Katowicach.
Natalia Szyguła (1982) urodzona w Chorzowie, aktorka. W wieku 18 lat w konkursie Miss Polonia 2000 zdobyła tytuł Miss Śląska i Zagłębia. W polskim Playboyu była Playmate miesiąca (maj 2008).
Eugeniusz Stoll (1944-2018),chorzowski aktor znany publiczności z roli Zefela Żymły w serialu „Sobota w Bytkowie”. Można go było zobaczyć w programach telewizyjnych „Karczma u Alojza” i „Gospoda u Gruchlików”. Przez całe życie był związany z Chorzowem Batorym.
Grzegorz Spyra (1943- 2019) ukończył II LO w Chorzowie i Akademię Muzyczną w Katowicach. Był założycielem i liderem grupy Antyki oraz współtwórcą cyklu programów telewizyjnych „Sobota w Bytkowie”, „Zapiski Erwina Respondka” oraz Wesoło czyli smutno”. Był autorem muzyki do musicalu ”Zolyty”. W zespole Antyki pracowała też żona Grzegorza Spyry – Jadwiga.
Wykład Mariana Piegzy wzbudził zainteresowanie słuchaczy, tym bardziej, że dotyczył sąsiedniego miasta. Poznaliśmy „naszych” sławnych ludzi , o których niewiele wiedzieliśmy, a może nawet nie słyszeliśmy
Notatkę z wykładu sporządził Henryk Duda