W dniu 19.03.2025 r. wykładu mgr Danuty Nawrot-Łoboziak pt. „Być jak Henryk Sławik”.
Henryk Sławik – bohater trzech narodów, urodził się 16 lipca 1894 w Szerokiej na Górnym Śląsku jako 10, z 12- tu dzieci w rodzinie rolniczej. Ukończył pruską szkołę ludową. W rodzinnej miejscowości podejmował czasem pracę w pobliskich folwarkach. Wyjechał za pracą do Hamburga, gdzie zetknął się z ruchem socjalistycznym. W 1912 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej.
Po wybuchu I wojny światowej walczył w armii pruskiej na froncie wschodnim. Trafił do niewoli rosyjskiej. Po leczeniu w szpitalu, trzy lata przebywał w obozie jenieckim na Syberii. Po powrocie na Śląsk przystąpił do POW i wziął udział w trzech powstaniach śląskich.
W latach dwudziestych zamieszkał w Katowicach. W latach 1923-1928 pracował jako redaktor „Gazety Robotniczej” (organu śląskich socjalistów), a w latach 1928-1939 jako jej redaktor naczelny. Był wieloletnim prezesem Syndykatu Dziennikarzy Polskich Śląska i Zagłębia.
W lipcu 1928 r. jego żoną została warszawianka – Jadwiga Purzycka. Dwa lata później urodziła się ich córka Krystyna. Zawsze mówiła: „Był troskliwym i kochającym ojcem”.
Z ramienia PPS był radnym Katowic (1929), był także posłem do Sejmu Śląskiego, który także reprezentował w Lidze Narodów w Genewie w 1934 roku .
W działalności politycznej najważniejsza dla niego była Polska i polskość Śląska.
Po wybuchu II wojny światowej ok. 120 tysięcy Polaków i Żydów uciekło na Węgry. Znalazł się wśród nich Henryk Sławik; w obozie pod Miskolcem, gdzie spotkał dra Jozsefa Antalla, który otrzymał zadanie zorganizowania rządowej struktury do opieki nad niespodziewanymi przybyszami. Zdolności organizacyjne i oratorskie Sławika sprawiły, że już w 1939 roku stanął na czele Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi. Organizował pomoc dla uchodźców cywilnych, internowanych wojskowych, pomagał w wyjazdach na Zachód. Współpracując z delegatem węgierskiego rządu Antallem, organizował tajny sposób wyrabiania nowych dokumentów o „typowo polskich” imionach i nazwiskach, które zwłaszcza uciekającym z Polski Żydom uratowały życie. Zestawy dokumentów, zgodnie z węgierskimi wymogami trafiały do biura Antalla, a ten kierował je do swych zaufanych partnerów. Węgierscy i polscy duchowni, potrzebującym wystawiali bez problemów katolickie metryki chrztu.
Pomagał ratować żydowskie dzieci dla których wraz z Antallem oraz Zdzisławem Antoniewiczem, biskupem Vacu ks. dr Arpadem Hanauerem, prymasem Jusztinianem Seredim – pomógł utworzyć sierociniec w Vacu – oficjalnie Dom Sierot Polskich Oficerów. Siostry wraz z żydowskimi dziećmi chodziły na msze święte do kościoła.
Jesienią 1939 w obozach dla uchodźców polskich powstał szereg szkół (nie wszystkie się utrzymały), przez całą wojnę działało 27 szkół. Polskie szkoły funkcjonujące w czasie II wojny światowej działały w Balatonboglar i Zamardi. W Balatonboglar tamtejsze gimnazjum i liceum działało wtedy jako Polski Obóz Młodzieżowy. Początkowo uczyło się tam 150 uczniów. Pierwsze świadectwa maturalne otrzymali w maju 1940 roku. Wielkim przyjacielem Polaków był tamtejszy proboszcz Bela Varga. W szkole działało harcerstwo, grupa taneczna, zespół teatralny, chór i orkiestra. W sumie w szkołach Balatonboglar i Zamardi uczyło się 600 uczniów. Nad całością czuwał polski pedagog i harcerz- Franciszek Świder. Dzięki znakomitemu planowi ewakuacji, przygotowanemu przez opiekunów, nikt z mieszkańców sierocińca nie zginął, ani nie trafił w ręce Niemców.
Pod koniec 1943 r. Sławik miał możliwość wyjazdu do Szwajcarii ( przyjaciele wyrobili mu trzy wizy), jednak się nie zgodził – twierdził, że nie może zostawić ludzi będących pod opieką komitetu obywatelskiego. Z uwagi nanasilające się wezwania na Gestapo, w grudniu 1943 roku hrabina Erzsebet Szapary za pomocą dwóch fikcyjnych węgierskich paszportów wywiozła z Warszawy Jadwigę i Krystynę Sławik. Po 4 latach rozłąki Sławikowie znów byli razem.
W lipcu 1944 roku po wkroczeniu Niemców na Węgry, został aresztowany – zadenuncjowany przez Polaka-agenta. W śledztwie całą odpowiedzialność wziął na siebie; był bity i katowany, nie przyznał się do znajomości z Antallem. Sławika zamordowano w sierpniu w niemieckim obozie koncentracyjnym Gusen I (Mauthausen). Jego współpracownicy zostali powieszeni. Denuncjator został zabity przez podziemie.
Jadwiga Sławik została aresztowana w Balatonboglar i trafiła do więzienia w Budapeszcie. Następnie trafiła do obozu w Ravensbruck, który szczęśliwie przeżyła.
Po zakończeniu wojny wdzięczny Antall odnalazł wędrującą po prowincji piętnastoletnią Krystynę. Chciał ją adoptować. Mama wróciła z Ravesbruck do Katowic i nareszcie mogły być razem.
W akcji ratowania Żydów na Węgrzech Sławikowi pomagał Henryk Zimmermann, który podczas II wojny światowej uciekł z obozu pracy w Bieżanowie.
Szacuje się, że Henryk Sławik uratował życie ok. 25 000 polskim uchodźcom, wśród których było ok. 5000 Żydów.
Uhonorowanie po wojnie:
Dopiero w 1977 r o Sławika upomniał się izraelski adwokat Izaak Bretler (wychowanek sierocińca w Vacu). Wniósł wniosek do Instytutu Yad Vashem o uhonorowanie Sławika tytułem „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata”. Do pomyślnego finału wniosek ten doprowadził w listopadzie 1990 roku Henryk Zimmermann (były wiceprzewodniczący Knesetu).
W 2004 r. Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski odznaczył Sławika pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, w 2010 r. Order Orła Białego – nadał Sławikowi – Prezydent RP Lech Kaczyński
Otrzymał również Złoty Medal Kongresu USA.
Upamiętnienie:
20.08.2010 r. na fasadzie kamienicy na rogu Rynku i ul. św. Jana w Katowicach odsłonięto tablicę pamiątkową ku Jego czci,
12. 11.2014 r. w Galerii Historii Miasta Jastrzębie – Zdrój otwarto pierwszą w Polsce stałą ekspozycję zatytułowaną „Henryk Sławik z Szerokiej”
21.032015 r. pod gmachem Międzynarodowego Centrum Kongresowego w Katowicach został odsłonięty pomnik Henryka Sławika i Jozsefa Antalla
26.11.2015 r. Rada Miasta nadała placowi przed Spodkiem w Katowicach nazwę: Plac Sławika i Antalla.
08.11.2016 r. w warszawskiej Dolinie Szwajcarskiej odsłonięto Pomnik Henryka Sławika i Jozsefa Antalla – ławeczka seniora
26.06.2017 r. bliźniaczą ławeczkę Sławika i Antalla odsłonięto w Budapeszcie
26.07.2019 r. Poczta Polska wydala znaczek obiegowy z jego podobizną
07.06.2021 odsłonięto pomnik (w skali 1:1) w rodzinnej miejscowości w Szerokiej.
Henryk Sławik jest patronem szkół w Jastrzębiu-Zdroju, Katowicach i Rybniku.
Wydane zostały książki:
Henryk Sławik – polski Wallenberg 2003 – autor Grzegorz Łubczyk
Henryk Sławik. Wielki zapomniany Bohater Trzech Narodów. 2008 – autor Grzegorz Łubczyk
Henryk Sławik. Piękna, przemilczana postać – autor Dariusz Jaroń
Henryk Sławik 1894-1944. Biografia socjalisty, 2020 – autor Tomasz Kurpierz
„Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat” to zdanie z Talmudu opisuje „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”.
24 marca obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Notatkę sporządził: Henryk Duda
źródło zdjęcia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_S%C5%82awik#/media/Plik:20210707_170233_HDR.jpg
