W dniu 24stycznia 2024 r. wysłuchaliśmy wykładu dr Barbary Lewickiej „Co to jest awangarda? Część III”.
Rozpoczynając wykład dr Lewicka przypomniała o poprzednich częściach spotkań ze sztuką, I-ej i II-ej tego cyklu.
Sztuka: starożytny Egipt – piramidy, freski, papirusy, malunki (postacie symboliczne).
Grecja – wazy, amfory, freski (budynki sakralne i prywatne), rzeźby, odkrywające piękno ciała (atleci). Rzym – rzeźby (herosi, bogowie), freski (dom Wettiuszów w Pompejach).
Bizancjum – (Hagia Sofia), mozaiki, złote tło, postaci smukłe, dostojne, nienaturalne (nawet cesarze są mali).
Średniowiecze również nie odzwierciedlało świata rzeczywistego (odwrót od człowieka), piękne miniatury – ilustracje w księgach.
Dopiero Renesans odkrywa na nowo antyk, następuje wzrost zainteresowania ciałem człowieka.
Szczególne zasługi ma tu malarstwo włoskie. Sztuka staje się bardziej wysublimowana.
Takie obrazy tworzył malarz Jan Vermeer van Delft (1632-1675) wykorzystując mistrzowsko grę świateł, np.: „Dziewczyna z perłą”.
Światło jest również ważnym elementem malarstwa Auguste Renoira, który używa naturalnego światła teatru do oświetlania twarzy i ubrań bohaterów. Obraz „W teatrze” (1876) prezentuje elegancką parę w teatrze otoczoną ludźmi lubiącymi show.
Barok jest bogaty i strojny, gra światłem jest ważna. Jeszcze bogatszy w ozdoby jest Rococo (Rocaille – ornament asymetryczny, zbudowany z form przypominających muszlę, koguci grzebień lub płomienie).
W XVIII i XIX w. sposób malowania określa akademia (Francja). Początkowo stawia na artyzm , ale szybko zaczyna się usztywniać; sztuka staje się powtarzalna; artysta nie mógł wyrażać siebie.
„Napoleon przekraczający Przełęcz Św. Bernarda w 1800 roku” – obraz który namalował Jacques Louis David (istnieje pięć zbliżonych wersji), został wykorzystany przez setki artystów (np. Piotra Michałowskiego – „Napoleon na koniu”, Kehinde Wiley, „Napoleon leading the Army over the Alps”- 2005) , w podobnym stylu.
Koń stający dęba według tradycji starożytnej symbolizował władzę.
Przełom stanowił Impresjonizm – lata siedemdziesiąte XIX wieku we Francji. Od tytułu obrazu Claude Moneta „Impresja wschód słońca”(1872), powstała nazwa kierunku. Artysta przenosił
na płótno swoje emocje, zmieniające się rzeczywistość.
Giotto di Bondone (zm.1337) stworzył m.in. wspaniałe freski w kaplicy Scrovegnich w Padwie.
Uwagę przykuwa Opłakiwanie Chrystusa (1306).
Oczy wszystkich postaci na obrazie skupiają się na Chrystusie. Dwie osoby siedzące tyłem to wypełnienie kompozycji. Dominującym kolorem jest niebieski.
Henri Matisse (1869-1954) wysoko cenił Giotta. Inspiracją do namalowania obrazu „Basen” na pewno były freski w kaplicy w Padwie.
Juan de Espinosa (XVII wiek) malarz barokowy specjalizował się w martwych naturach;owoce, które malował : winogrona, jabłka, gruszki itd., wiernie odzwierciedlały rzeczywistość.
Inaczej wyglądają jabłka na obrazie Paula Cezanne’a „Martwa natura z jabłkami i pomarańczami” (1895-1900). Intensywnie czerwone jabłka leżą na obrusie i talerzu, ich kształt jest mocno zgeometryzowany; równie zaburzoną perspektywę można zauważyć na obrazie „Martwa natura
z wiśniami i brzoskwiniami” . Twórczość Cezanne’a uznaje się za pomost między postimpresjonizmem, a kubizmem.
Zaburzoną perspektywę można zauważyć na obrazie „Ostatnia wieczerza” (1325-1330), namalowanym przez Ugolino da Siena (Ugolino di Nerio).
Henri Matisse (1869-1954) twórca fowizmu (1905-1907, kierunku w malarstwie francuskim, na początku XX wieku, charakteryzująego się żywą i oderwaną od rzeczywistości kolorystyką dzieł. Porównując jego obraz „Kobieta w kapeluszu” (1905) i „Portret pensjonarki”(1888), który namalowała Emilia Dukszyńska – Dukszta (1847-1898) możemy zauważyć jak zmienia się widzenie świata, przez artystów w ciągu niecałych dwudziestu lat.
Albert C. Barnes (1872-1951), amerykański chemik, biznesmen, pisarz, kolekcjoner sztuki był założycielem Fundacji Barnesa w Filadelfii (1922). Najważniejszym celem Fundacji była promocja edukacji i rozbudzenie zainteresowania sztuką. Galerię i rezydencję zaprojektował francuski architekt Paul Philippe Cret. Barnes wraz z żoną Laurą, jako uposażenie fundacji zakupił prawie pięciohektarowe arboretum w miasteczku Merion kolo Filadelfii. Laura założyła szkołę Barnes Arboretum School aby uczyć w niej ogrodnictwa, botaniki i architektury krajobrazu.
Galeria sztuki i centrum edukacyjne posiada w swoich zbiorach jedną z największych na świecie kolekcji malarstwa okresu impresjonizmu, postimpresjonizmu i wczesnego modernizmu. Kolekcja zawiera między innymi obrazy: Pierre’a – Auguste Renoira (181), Paula Cezanne’a (69), Henriego Matisse’a (59), Pablo Picassa (46) i wiele innych.
Szacuje się, że wartość wszystkich obiektów to około 40 mld dolarów.
W 2012 roku całość zbiorów przeniesiono do nowej siedziby w Filadelfii. W nowej lokalizacji zachowano układ wnętrz taki sam jak w pierwotnej lokalizacji. Zaletą obecnej siedziby jest duży hol wejściowy i dodatkowa przestrzeń na wystawy czasowe. Każda ściana to wycinek opowieści
o sztuce. Zwiedzanie ma charakter edukacyjny. Malarze z różnych okresów sztuki są umieszczeni obok siebie, co stwarza niecodzienną możliwość ich porównywania.
„Nauczyć się patrzeć na sztukę teraźniejszą można tylko ucząc się, patrząc na poprzedników” (Barnes).
Zwiedzenie galerii w jeden dzień jest nużące ze względu na olbrzymią ilość eksponatów (lepiej odwiedzić ją kilka razy).
W kościele Ducha Św. w Tychach (projektant Stanisław Niemczyk), wewnętrzne połacie dachowe wyłożone są deskami i ozdobione polichromią Jerzego Nowosielskiego(1983-1986), wybitnego ikonopisarza, rysownika, scenografa i filozofa. Projekty polichromii dla kościoła znajdują się obecnie w Muzeum Miejskim w Tychach. Odniesienie się do sztuki bizantyjskiej dało wspaniałe efekty.
Tors Belwederski, pochodząca z I wieku przed naszą erą rzeźba (marmur) autorstwa Apolloniosa
z Aten została odkopana w XV wieku, a w XVI weszła w posiadanie Watykanu. Zachwycił się nią Michał Anioł (1475-1564) nawiązując do niej wielokrotnie w swoich pracach, np. na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej.
Wielcy mistrzowie jak Rembrandt Harmensz van Rijn (1606-1669) mieli wielki wpływ na następne pokolenia. Obraz „Rozpłatany wół (1643, 1655) – istnieją dwie wersje olejnych obrazów Rembrandta – był tak popularny, że obecnie znanych jest około 15 dzieł z tej tematyki.
Przykładem może być obraz „Bez tytułu”, który namalował Villem de Kooning (1904- 1997), przedstawiciel ekspresjonizmu abstrakcyjnego lub ”Zarżnięty wół” (1925) , którego autorem jest Chaim Soutine (1893-1943), główny przedstawiciel ekspresjonizmu.
Jerzy Duda-Gracz (1941-2004) namalował wiele autoportretów. Jego obrazy przedstawiają ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz zawierają czytelne symbole, obnażające ludzkie wady.
Autoportrety Rembrandta pokazują zmiany fizyczne, związane z upływem czasu, ale są bardzo naturalne.
Yinka Shonibare „Huśtawka” ( w stylu Fragonarda – 2001), zawieszona w powietrzu kobieta obejmuje gruby sznur huśtawki. Zrzucony z nogi but szybuje nad gałęziami, a nasz wzrok podąża w kierunku wibrującego kolorami ubrania.
Obraz ten otrzymał swą nazwę po malowidle Huśtawka (1776) Jeana -Honore Fragonarda, który przedstawia młodą dziewczynę, zalotnie huśtającą się pośród soczystej roślinności, zrzucającą
z nogi swój pantofel.
Flora Yuknovich (1990), brytyjska malarka jest znana ze współczesnej interpretacji malarstwa rococo. Obraz „Może się z tym urodziła” (2022), jest zainspirowany dziełem Fragonarda.
Powinniśmy oglądać dzieła mistrzów malarstwa z różnych okresów sztuki, a wtedy
„Im więcej widzisz, tym więcej widzisz” – Albert C. Barnes 1925 r.
Opracował: Henryk Duda